Hạt Sen Tịnh Tâm xứ Huế

Trên khắp đất nước Việt Nam, nơi nào cũng có thể trồng được sen. Tuy nhiên, cố đô Huế là nơi nổi tiếng trồng được loại sen thơm, ngon đặc biệt, bùi, thanh mát. Tác dụng chính của hạt sen là làm mát cơ thể, tăng cường sức khỏe, ngủ ngon, tinh thần thư thái. Chính vì vậy, trong những món quà của du khách khi đến Huế không thể không kể đến hạt sen Huế.

Ở Huế, đi đâu cũng thấy hồ sen, ao sen; có khi chỉ vài chục mét vuông đã thấy hồ sen. Mùa sen Huế thường bắt đầu từ đầu tháng 5. Lúc này đến Huế, du khách sẽ được chiêm ngưỡng những ao sen khoe sắc cùng hương thơm tỏa ngát. Có lẽ nhờ sắc hương ấy mà tiết trời mùa hè của Huế bớt đi những nóng nực, oi bức.

Nhắc đến sen Huế, không thể bỏ qua sen hồ Tịnh Tâm, loại sen nổi tiếng từ bao đời nay. Sen ở đây có sen trắng tinh khiết, sen hồng nhuần nhụy, đến mùa tạo nên một mặt sen rực rỡ. Tịnh Tâm không khí trong lành mát mẻ, hương sen thơm ngát cùng không gian tĩnh lặng, tất cả hòa quyện vào nhau, được thư giãn ở đây thì rất tuyệt vời.

(Sen hồ Tịnh Tâm)

Ngoài sen Tịnh Tâm, du khách còn ấn tượng với sen trong Đại Nội. Vào mùa sen nở, hầu như sen bao bọc khắp các cổng thành từ Kỳ Đài đến các cửa đi vào Đại Nội. Sen trắng, sen hồng xen lẫn các mảng lá xanh mướt phủ kín cả mặt hồ, tạo nên một bức tranh vô cùng sống động, đẹp mắt.

Không chỉ có giá trị thẩm mỹ, sen Huế còn xuất hiện trong ẩm thực của người Huế với đủ kiểu chế biến. Từ lá, củ, ngó sen cho tới hạt sen, món nào cũng được người Huế chế biến một cách khéo léo và hấp dẫn. Lá sen thường dùng để hấp món ăn, để tạo mùi thơm; củ và ngó sen góp mặt trong các món gỏi, hạt sen dùng nấu chè, súp hoặc cháo đều có vị ngọt bùi khó quên.

(Hạt sen khi còn tươi chưa bóc vỏ)

Sen còn xuất hiện trong đời sống tâm linh của người dân Huế. Hoa sen thường góp mặt trên bàn thờ gia tiên, bàn thờ Phật hay cả trong mâm cúng của những gia đình Huế. Vào thời điểm trái mùa, nếu không có sen tươi thì người ta thay bằng sen giấy. Điều đó cho thấy hoa sen gắn bó với đời sống tâm linh của người Huế như thế nào.

(Hạt sen tươi sau khi bóc vỏ bỏ tâm)

Vào mùa sen, người ta thường hái sen tươi để ăn và để phơi, sấy khô dùng vào những mùa khác trong năm. Sen khô Huế là những hạt sen được làm sạch, lấy tim, phơi khô rồi xâu lại thành chuỗi dài. 1 xâu vậy thường có 100 hạt. Hạt sen khô vẫn giữ được sắc tự nhiên cả hạt, hương vị như hạt sen tươi. Khi nào dùng thì lấy từng xâu một, tùy theo lượng nấu ít hay nhiều rồi ngâm vào nước trong khoảng 20-30 phút, hạt sen nở ra và dùng để chế biến ngay.

(Hạt sen khô)

Các món ngon chế biến từ hạt sen

Vua chúa ngày xưa đặc biệt thích sen, đặc biệt ở Huế, vùng đất nổi tiếng về sen. Trong cung vua, phủ chúa thường nấu chè hạt sen để đãi khách. Hạt sen phải là hạt của giống sen hồ Tịnh Tâm. Hạt sen nấu vừa chín, nhưng không quá nở. Nước đường nấu thật kỹ, rồi cho hạt sen vào là thành chè. Chỉ một ít hạt sen trong một chén chè, còn lại là nước, người ăn không vội vàng mà chậm rãi để thưởng thức hương vị vừa ngọt vừa thanh của hạt sen.

(Chè hạt sen)

Từ hạt sen, người ta có thể chế biến nên nhiều món ăn ngon. Món ăn phải kể đến đầu tiên đó là mứt hạt sen. Đây là món ăn chơi quen thuộc trong ngày Tết. Công đoạn làm mứt hạt sen khá cầu kỳ bởi không chỉ ngâm, luộc hạt sen mà còn phải sên sen với đường, sao cho hạt sen mềm mà vẫn giữ nguyên hạt tròn trĩnh và cho màu trắng đục.

(Mứt hạt sen)

Cơm hấp lá sen là món ăn phải kể đến thứ hai. Thành phần không thể thiếu cho món này là cơm, hạt sen, cà rốt, tai nấm đông cô, củ cải, đậu phụ, cà rốt… Sau khi nêm nếm gia vị vừa đủ, người ta bọc cơm trong lá sen rồi đem đi hấp.

(Cơm hấp lá sen)

Khi thưởng thức người ta dùng dao rạch ra 4 khứa để tạo hình búp sen đẹp mắt và hương thơm tỏa ra ngất ngây. Vị dẻo của cơm cộng với độ bùi béo của hạt sen và các loại rau củ, quả thấm đều trong từng hạt cơm, khiến thực khách ăn một lần mà nhớ mãi không quên.

Ngoài những món vừa kể trên thì hạt sen còn là nguyên liệu cho nhiều món súp, cháo, cà ri…

(Súp hạt sen)

Công dụng của hạt sen

Theo tài liệu cổ thì hạt sen (liên nhục) vị ngọt, sáp (làm cho chặt lại, kín lại), tính bình (không nóng, không lạnh) tác dụng bổ tâm, bổ tỳ vị, an thần, thường dùng chữa cơ thể suy nhược, ăn uống kém, mất ngủ, chậm tiêu, đầy bụng, tiêu chảy, chữa di tinh, mộng tinh, chữa khát do sốt cao, mất nước.

Cây sen không bỏ đi chút gì. Từ lá cho đến hạt, cọng và củ, sen được dùng làm phong phú thêm cho nhiều món ăn Việt. Trong nhiều ngôi nhà kiến trúc hiện đại, hoa sen cũng là những điểm nhấn trang trí vừa đẹp vừa thanh tao. Ngó sen ăn uống, hầm gà, làm nộm. Hương sen ướp chè. Lá sen rửa sạch, thái vụn, sắc kỹ lấy cốt nấu cháo với gạo và đậu xanh. Riêng hạt sen là quý nhất, được dùng làm mứt sen, không chỉ cho ngày Tết Nguyên Đán mà còn được dùng cho những dịp cưới hỏi. Hạt sen còn đặc biệt với những tính năng chữa bệnh của nó.

Hạt sen có vị ngọt tính bình, bổ dưỡng an thần; tim sen vị đắng tính hàn, trị sốt cao mê sảng, huyết áp cao; gương sen vị đắng sáp, tính ôn, dùng trị các chứng băng lậu ra máu… Hạt sen là vị thuốc quí, có tác dụng bổ dưỡng lại an thần, đặc biệt dùng để trị các chứng tiêu chảy kéo dài, suy dinh dưỡng.

Hạt sen có tác dụng tăng cường tì vị, bảo đảm dinh dưỡng cho toàn thân, điều hòa sự thu nạp thức ăn, tiểu đục và một số bệnh phụ nữ. Trong thế giới thảo dược, ít có loài cây nào mà các bộ phận đều là những vị thuốc quí như cây sen.

Hạt sen cũng có công dụng làm đẹp da, giúp phục hồi những tổn thương dưới da, giúp da khỏe, đẹp và trắng sáng. Bên cạnh đó, hạt sen còn có tác dụng trị tiêu chảy, chống lão hóa, đặc biệt rất tốt cho các chị em đang mang thai.

Hạt sen có chứa các chất dinh dưỡng như: tinh bột, chất đường, protein, chất béo, canxi, phốt pho, sắt… là thức ăn bổ dưỡng tâm, ích thận, kiện tỳ, những người lao động trí óc quá căng thẳng, tâm thần bất ổn, hay sợ sệt, hay quên nên ăn.